Przez teren Odelska i okoliczne miejscowości w ciągu tylu wieków przeszło wiele wojen. Zachowały się informacje, że na terenie parafii odelskiej istniało dużo mogiłek wojennych, niemal w każdej wsi. W 1782 r. na tych cmentarzyskach wiejskich nie chowano już kolejnych zmarłych.

W połowie XVII w. Odelsk i okolice były terenem przemarszu wojsk litewskich, polskich i moskiewskich. To przyniosło wielkie straty dla miasteczka i okolicznych wsi. Wsie Bahoniki, Drawie i Malawicze zostały zasiedlone przez Tatarów. W czasie I wojny światowej Odelsk był jako jedno z pierwszych miasteczek okupowany przez wojska niemieckie. W rejonie Odelska stacjonowały wojska niemieckie 12 armii. Okupanci przez 4 lata eksploatowali i rabowali te tereny. II wojna światowa jak rozpoczęła się 1 września 1939 r. na zawsze zachowała się w pamięci mieszkańców Odelska. Ponad 20 rezerwistów i poborowych z Odelska trafiło na front polsko-niemiecki. Różnie potoczyły się ich losy, niektórzy zaginęli bez wieści, niektórzy zostali ranni, niektórzy zostali zabici. Zginęli: Mieczysław Budrewicz, Franciszek Kuklik, Antoni Łokić, Józef Kuklik, Antoni Rutkowski. Podczas obrony portu w Gdańsku Nikodem Piełuć był ciężko ranny i został do śmierci inwalidą.

Okupacja hitlerowska przyniosław miejscowej ludności tragedię. Na podstawie podejrzeń w pomocy dla partyzantów został roztrzelany mieszkaniec wsi Skroblaki: Jan Olizarowicz, na roboty do Niemiec zostali wywiezieni: Walerian Nowacki, Amelia Kondrusiewicz, Weronika Budrewicz, Halina Gołembiewska, Maryna Barcewicz. Wiktor Szupicki był roztrzelany za to, że sprzeciwił się wywózce swych dzieci na roboty do Rzeszy.

Liczni mieszkańcy Odelska walczyli na różnych frontach II wojny światowej. W szeregach Dywizji im. Tadeusza Kościuszki walczyli: Wacław Piasiecki, Franciszek Szanciło, Wiktor Piątkowski, zginęli: Kazimierz Miłachowicz, Józef Jaroszewicz, Józef Lenartowicz, zginął bez wieści: Antoni Kondrusiewicz, a Nikodem Barcewicz został inwalidą.

Wyzwolenie z pod niemiecko-faszystowskiej okupacji przyszło w lipcu 1944 r. Po odejściu wojsk niemieckich pozostała granica państwowa niemiecka. Wiele wsi, które wchodziły w skład parafii odelskiej znalazły się po Białoruskiej stronie granicy: Usnarz, Nomiki, Zubrzyca, Wojnowce, a także wiele miejscowości powiatu sokólskiego. Później granica państwowa miała przechodzić wzdłuż linii Curzona, 2 km na wschód od Odelska, niedaleko wsi Plebanowce. Granica podzieliła parafię odelską. Według miejscowej opinii Odelsk powinien znaleźść się po stronie Polskiej, ale w Odelsku był murowany budynek gminy, w którym zatrzymał się sztab wojsk pogranicza to zadecydowało, że odelsk znalazł się w ZSRR.

Żandarmi austryjaccy, Odelsk, ul. Kryńska
Odelsk, 1941 r.
Zabici i zaginięci bez wieści podczas II wojny światowej mieszkańcy Odelska
Katarzyna Barcewicz, zginęła w 1941 r. podczas bombardowania
Franciszek syn Ignacego Baszko, złapany przez faszystów, dalszy los nieznany
Maria córka Michała Budrowska, zginęła w 1941 r. podczas bombardowania
Wincenty syn Piotra Budrewicz, zaginął w 1944 r. we wsi Likowka
Józef syn Franciszka Budrewicz, złapany przez faszystów, dalszy los nieznany
Kazimierz Budrewicz, zginęła w 1941 r. podczas bombardowania
Franciszek syn Józefa Zwierżewicz, zginęła w 1941 r. podczas bombardowania
Józef syn Antoniego Zwierżewicz, zginęła w 1941 r. podczas bombardowania
Maria córka Dominka Jodel, zginęła w 1941 r. podczas bombardowania
Franciszek syn Antoniego Kondrusiewicz, zginęła w 1941 r. podczas bombardowania
Józef syn Józefa Łankiewicz, zginęła w 1941 r. podczas bombardowania
Magdalena Trocka, zginęła w 1941 r. podczas bombardowania
Bracka mogiła żołnierzy radzieckich, zabitych w 1941 r. w bojach z Niemcami koło wsi Grebieni

Bracka mogiła żołnierzy 27 dywizji strzelców 3 armii, jacy zginęli w boju z niemiecko-faszystowskimi napastnikami 24-26 czerwca 1941 r. położona w lesie w odległości 3 km na południe od wsi Grebienie.

Przez długi czas mogiła żołnierzy była nieznana. Grupa «Поиск 3-й армии», która funkcjonowała przy Adelskiej СШ, prowadziła poszukiwania żołnierzy z 3 armii i zbierała informację o pierwszych bojach tej armii. Mieszkańcy wsi Grebienie poinformowali grupę poszukiwaczy, że po pierwszych walkach mieszkańcy ich wsi pochowali zabitych żołnierzy w brackiej mogile i pokazali miejsce pochówku.

W okresie 31 maja – 1 czerwca 1988 r. na miejscu, gdzie zostało wskazane przeprowadzono prace archeologiczne i udowodniono, że tu w czerwcu 1941 r. pochowano żołnierzy.

Komisja na podstawie znalezionych przedmiotów stwierdziła, że to są żołnierze z 3 armii, którzy zginęli w 1941 r. Na głębokości 1,5 m były znalezione 8 ciał zabitych, trzy granaty, 4 monety przedwojenne, jeden emblemat, naszywka na rękaw, klamry od pasków i karabiny. Te przedmioty zostały przekazane do szkolnego muzeum.

Nie znamy imion i nazwisk zabitych żołnierzy, znamy jedynie na podstawie wspomnień, że koło wsi Grzebienie był punkt obrony. Według słów dowódcy armaty 27 strzeleckiej dywizji W. Borodzina skład obsługi działa zajął pozycję obrony na skłonie wzniesienia. W tej obsłudze znajdował się: porucznik Waszyn, sierżant Fiodor Kryszkin, B. Borodzin, szeregowy Kalesow i Ugłumbiekow.

Dla W. Borodzin otrzymał rozkaz przekazać informację o wycofaniu się za rzekę Świsłocz. On zostawił baterię i udał się z rozkazem, wiedząc, że towarzyszy gdy wróci już nie będzie.

Prawdopodobnie to ci żołnierze o których wspomnia W. Borodzin.

Obecnie na miejscu pochówku stoi pomnik, który wznieśli wspólnymi siłami Rada Gminy i miejscowi mieszkańcy. Mogiłą opiekują się uczniowie szkoły w Odelsku. Przedmioty znalezione przy pracach archeologicznych są w muzeum szkoły w Odelsku.


Materiały zebrane przez członków kółka krajoznawczego ze szkoły w Odelsku dla rejonowej patrotycznej akcji „Obelisk”, 2009 r. Kierownik grupy: T. A. Siłko, konsultant A. C. Makarczuk.


Czytać na temat:
1. Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Гродзенскага раёна /Беларус. Энцыкл. – Мінск, 1993. – 431 с.
2. Пенсионер из Гродненской области возрождает забытые национальные духовые инструменты.
3. Прокопчик, Б. Марьян Скрамблевич и его волшебные Дудки / Б. Прокопчик //Новости и история Беларуси [Электронный ресурс]. - 2014. - Режим доступа: http://belhist.ru/2009/02/marjan-skramblevich-i-ego-volshebnye-dudki/
3. Янчевская, Ж. Дудочки, рожки, трещотки Марьяна Скрамблевича претендуют пополнить Государственный список историко-культурного наследия / Жанна Янчевская // Гродзенская праўда. - 2010. - 11 жніўня // Гродзенская праўда [Электронный ресурс]. - 2009 - 2011. - Режим доступа: http://grodnonews.by/ru/0/4429/news